Bu yazıda bilimsel araştırmanın ilk aşaması olan istatistiksel hipotez ve hipotez türlerine değineceğiz. Hazırsanız çayınızı-kahvenizi alın, başlayalım.

İstatistiksel Hipotez Nedir?

Hipotez Türleri Nelerdir?

1. Araştırma Hipotezi (Alternatif Hipotez)
2. Yokluk (Sıfır) Hipotezi

Araştırma Hipotezi (Alternatif Hipotez) ve Özellikleri

• Araştırmacının kendi çalışmasından yola çıkarak bir olay veya olgudan hareketle geliştirdiği, genellikle doğru olduğunu düşündüğü önermelerdir.
• Genellikle H1 veya Ha ile gösterilir.
• Büyüktür, Küçüktür veya Eşit Değildir gibi 3 farklı şekilde kurulabilir.

Tek ve Çift Yönlü Hipotezler

Araştırma hipotezinin yapısı tek veya çift yönlü olarak ikiye ayrılabilir. Burada ayrım için sayı doğrusu örnek verilebilir. Sayı doğrusunda 0 noktasını nötr olarak alırsak araştırma hipotezinde iddia pozitif yönde (daha iyi, daha kuvvetli, daha yüksek gibi) veya negatif yönde (daha kötü, daha zayıf, daha düşük gibi) belirgin bir yön tanımlıyor ise tek yönlü, her iki yönü içerme ihtimali de kabul görüyorsa (farklılık vardır, farklıdır, ilişki vardır gibi) yani hem pozitif hem de negatif olması iddia içerisinde yer alıyorsa çift yönlü hipotez olarak adlandırılır.

Tek Yönlü Araştırma Hipotezine Örnekler

• Örnek 1: Alkol tüketenler için depresyon riski tüketmeyenlere nazaran daha yüksektir.
• Örnek 2: Yeni geliştirilen bir ilaç A hastalığında iyileşme süresini kısaltmaktadır.

İki Yönlü Araştırma Hipotezine Örnekler

• Örnek 1: Alkol tüketenler ile tüketmeyenler arasında depresyon riski açısından farklılık vardır.
• Örnek 2: İlacı kullananlar ile kullanmayanlar arasında iyileşme süresi açısından farklılık vardır.

Yokluk (Sıfır) Hipotezi ve Özellikleri

• Araştırma hipotezinde öngörülen durumla gerçekte olan arasında farklılık olmadığını varsayan, “fark yoktur” ilkesine dayanan ve araştırmalarda doğruluğu, belli bir anlamlılık derecesiyle test edilmeye çalışılan hipotezdir.
• Burada ifade edilen DOĞRULUK: Öngörülenin, tesadüfi olarak o anki koşulların bir sonucu şeklinde ortaya ÇIKMAMIŞ olması, araştırma tekrarlansa da benzer sonucu verebilecek olması demektir.
• Ret ya da kabul edilen bu hipotezdir.
• Mutlaka eşitlik üzerine kurulur.
• Genellikle Ho ile gösterilir. Null (Yokluk) hipotezi olarak da adlandırılır.

Yokluk Hipotezine Örnekler

• Alkol tüketenler ile tüketmeyenler arasında depresyon riski açısından farklılık yoktur.
• İlacı kullananlar ile kullanmayanlar arasında iyileşme süresi açısından farklılık yoktur.

İyi Bir Hipotezin Özellikleri

• Mantıklı ve incelemeye değer olan,
• Mevcut bilimsel yaklaşımlarla sınanabilir,
• Açık, net ve anlaşılır,
• Geniş zamanda söylenmiş ait ifadedir.

Örnek Araştırma ve Hipotez Tanımı 1

Araştırma Temeli: Varsayalım ki, bir araştırmacı yeni bir gıda ürünü geliştirmiş olsun ve bu ürünün muadili olan ürüne kıyasla kan şekerini daha hızlı bir şekilde düşürdüğünü düşünüyor olsun.

• Alternatif Hipotez: Yeni ürün, mevcut ürüne kıyasla kan şekerini daha hızlı bir şekilde düşürmektedir.
• Yokluk Hipotezi: Yeni ürün ile mevcut ürün arasında kan şekerini düşürme hızı bakımından anlamlı farklılık yoktur.

Örnek Araştırma ve Hipotez Tanımı 2

Araştırma Temeli: Varsayalım ki, bir araştırmacı öğrencilerin akademik başarıları üzerinde sosyal medyada günlük harcanan sürenin önemli bir etkisinin olduğunu düşünüyor olsun.

• Alternatif Hipotez: Sosyal medya, akademik başarı üzerinde anlamlı bir etkiye sahiptir.
• Yokluk Hipotezi: Sosyal medya, akademik başarı üzerinde anlamlı bir etkiye sahip değildir.

Örnek Araştırma ve Hipotez Tanımı 3

Araştırma Temeli: Lise çağındaki gençlerde odaklanma süresinin ortalama 20 dakika olduğu bilginden hareketle bir firma geliştirdiği besin takviyesinin bu süreyi anlamlı derecede arttırdığını iddia etmekte olsun.

• Alternatif Hipotez: Üretilen besin takviyesinin sağladığı ortalama odaklanma süresi 20 dk’dan fazladır.
• Yokluk Hipotezi: Üretilen besin takviyesi ortalama odaklanma süresi 20 dakikadan anlamlı derecede farklılaşmamaktadır.

Sonuç ve Genel Değerlendirme

Bu yazıda istatistiksel hipotez ve hipotez türleri konusunu ele aldık. Özetlersek bir araştırmacının iddiasını içeren alternatif hipotezle başlayan süreç ona karşıt oluşturulan yokluk hipotezi ile devam eder ve süreç boyunca biz toplanan verilerle yokluk hipotezinin ne kadar muhtemel olduğunu inceleriz. Verimiz yokluk hipotezinin doğru olma olasılığını yüksek bulursa araştırmacının iddiasının gerçekte var olması ihtimali düşüktür der ve çalışmayı sonlandırırız. Tersi durumda ise araştırmacının iddiası gerçek toplumda da var olabilir diye karar alabilir, ona uygun olarak süreci devam ettiririz. Bir sonraki yazıda bu sürecin detaylarına değineceğiz.

Ondördüncü yazısını tamamladığımız “adım adım istatistik temelleri” adlı yazı dizisinde alan içinden ve dışından bireylerin sorunsuzca kavrayabileceği formatta birçok içerik hazırlamaktayız. Serinin önceki yazılarına blog adresimizden ulaşabilirsiniz.

Aklınıza takılan soruları, varsa yorumlarınızı bizimle yorum olarak veya iletişim sayfamızdan paylaşmayı ihmal etmeyin. Hepinize bol istatistikli ve analizli günleriz dileriz 🙂 Sonraki yazılarda görüşmek üzere.